Thấu tỏ lời Đức Phật dạy về “sự khiêm tốn”: Đức hạnh khiêm nhường mới là đỉnh cao của sự tu dưỡng

Câu chuyện về ve sầu và chim nhạn

Theo Phật giáo, từ xa xưa khi ve sầu còn chưa biết bay thì một ngày nọ nhìn thấy một con chim nhạn tự do bay lượn ở trên bầu trời rộng lớn, ve sầu vô cùng ngưỡng mộ. Ve sầu lúc này đã mời chim nhạn về dạy cách mình bay. Chim nhạn đồng ý. 

Tuy nhiên học bay nào phải là chuyện dễ dàng. Ve sầu sợ khổ lại nóng lòng muốn biết bay thật nhanh, hết chạy đông chạy Tây lại nhấp nhổm không hề nghiêm túc. Chim nhạn lúc này vẫn bình tĩnh giảng dạy kỹ càng cho ve sầu về cách bay và ve sầu nghe câu được câu không và chỉ luôn miệng nói "Biết rồi! Biết rồi!". 

Sau đó thì chim nhạn đã để cho ve sầu bay thử, quả thực là ve sầu đã cất cánh bay được. Ve sầu nghĩ bụng rằng hóa ra bay cũng chẳng hề khó như chúng ta nghĩ. Khi mùa thu đến, chim nhạn phải bay về phương Nam. Ve sầu rất muốn giương cánh cao để đi theo chim nhạn, vậy nhưng dù có cố vỗ cánh đến đâu thì cũng chẳng thể bay cao được như chim nhạn. 

Lúc đó thì ve sầu nhìn chim nhạn liệng cánh lượn ở trên bầu trời cao mới thấy hối hận về bản thân đã quá tự mãn. Dù có cố gắng luyện tập đến đâu thì cũng đã muộn rồi. 

Bài học rút ra ở đây chính là: Trong cuộc sống này, có không ít người giống như con ve sầu kia, mới học được một giọt nước mà đã nghĩ mình biết cả đại dương. 

Tự mãn sẽ khiến cho ánh mắt của chúng ta trở nên thiển cận và bằng lòng với hiện tại, lười biếng cũng sẽ khiến cho chúng ta chỉ giậm chân tại chỗ cũng như vuột mất cơ hội quý giá. 

Câu chuyện về lão thiền sư và Phật tử

Có một Phật tử có trình độ học vấn thâm sâu và nghe nói trong ngôi chùa nọ có một vị lão thiền sư đức cao vọng trọng liền muốn đến viếng thăm. Khi đến nơi và chỉ có học trò của lão thiền sư ra tiếp người đó. Thái độ của người này cũng trở nên ngạo mạn và nghĩ trong đầu rằng: "Mình là Phật tử có trình độ thâm sâu, liệu ông ta xếp thứ mấy?". 

Sau đó thì lão thiền sư ra tiếp đón người này vô cùng cung kính, còn tự tay pha trà mời khách. Nhưng khi rót trà, rõ ràng là ly đã đầy nhưng lão thiền sư vẫn không ngưng tay rót. Người kia mới hỏi: "Đại sư, tại sao ly đã đầy mà ông vẫn không ngừng rót?". 

Đại sư lúc này trả lời rằng: "Đúng vậy, nếu đã đầy rồi, còn rót làm gì nữa chứ?". 

Bài học rút ra ở đây đó là, ý của thiền sư, nếu như người kia có trình độ cao siêu thì sao còn đến chỗ ông để thỉnh giáo để làm gì. Trong cuộc sống này, nếu như muốn học được nhiều điều hay ho hơn ở bên ngoài thì chúng ta phải tự biến mình thành một cái ly rỗng thì mới có thể chứa đựng được những kiến thức mới. 

Sống trên đời đừng bao giờ kiêu ngạo, tự mãn cho rằng đã biết hết vì kiến thức là bao la như biển cả, chẳng ai có thể học hết được mọi thứ ở trên đời này. 

Vậy, lời Phật dạy về khiêm tốn là gì?

Có thể thấy, khiêm tốn chính là đức hạnh tu dưỡng cao siêu mà ai cũng phải học suốt đời. Khiêm tốn ở trong việc học, việc tu dưỡng tính và việc giao tiếp giữa người với người. Chúng ta càng học rộng thì cần phải khiêm tốn. Còn nếu như học rộng mà đối xử tự cao, khinh khi với cha mẹ, anh em, thầy cô, người thân thì bản thân cũng sẽ trở thành liều thuốc độc gây hại, đánh mất đi vầng hào quang trong mắt những người xung quanh và tự chuốc về đau khổ cho bản thân. 

Con người ta dù có nghèo hay giàu, nhưng để học được cách lắng nghe và khiêm tốn trong từng lời nói cũng như cử chỉ thì chắc chắn sẽ được người khác kính yêu và quý trọng. Đó chính là phúc báo của mỗi người. Còn nếu như nói quá nhiều và nói những lời vô ích, tự cao tự đắc, đơm đặt bịa chuyện thì cũng chỉ khiến cho người khác trở nên chán ghét và coi thường. Đó chính là nghiệp báo. 

Đức Phật có dạy rằng, nền tảng của lương thiện chính là sự khiêm tốn, khởi nguồn của sự tà ác chính là ngạo mạn. Khi lúa càng chín sẽ càng rũ đầu cúi thấp, nói lời khiêm tốn thì chính là một lời cảnh giới của sự tu dưỡng. Người xưa có câu nói rằng, người đại tài có bản lĩnh thì chẳng bao giờ nổi nóng và người trung tài có bản lĩnh đôi lúc cũng sẽ nổi nóng, còn những kẻ bất tài thì không có bản lĩnh và luôn nóng nảy. 

Khiêm tốn chính là đỉnh cao về sự tu dưỡng của bản thân

Thực tế, cũng như những nơi đất trũng thì nước sẽ tràn về nơi đó, những người biết khiêm tốn thì có thể học được nhiều điều hay, tu dưỡng đức hạnh thanh cao và vẹn toàn bản thân cũng như làm gương cho người khác học tập. Hơn thế, những người khiêm tốn luôn được mọi người xung quanh yêu mến quý trọng. 

Có thể thấy, sự khiêm tốn chẳng phải là ngày một, ngày hai là có. Con người chúng ta phải tu tâm dưỡng tính từ khi còn nhỏ, và trong bất kể hoàn cảnh nào, giống như việc tích từng giọt nước nhỏ lâu ngày thì nhất định sẽ được chiếc lu to. Những người ngạo mạn, tự kiêu dù cho có vẻ vang đến thế nào thì cũng chỉ được trong chốc lát. Bởi những người như thế không đủ phúc đức nên chẳng thể nuôi dưỡng được sự lâu dài.

Chúng ta ngày ngày cầu công danh, giàu sang phú quý nhưng không khiêm tốn thì cũng khó mà đạt được thành tựu mong ước này. 

Có một vị lão hòa thượng có từng nói rằng, tu chính là từ mẫn vật, khiêm tốn tự y, thiên ti tọa xứ, thuyết luật pháp ngữ, kiến quá mặc nhiên - tức là những người tu hành phải có lòng yêu thương vạn vật và phải biết khiêm tốn, nhún nhường, hiểu được bổn phận của bản thân, luận bàn mọi việc theo lời Phật dạy, tự sám hối và về lỗi lầm của bản thân, chớ nên tìm lỗi của những người khác.

Đức tính khiêm tốn còn giúp cho chúng ta nhận ra những thiếu sót của bản thân để sửa đổi, bởi vì không kiêu căng, ngạo mạn nên sẵn sàng lắng nghe ý kiến đóng góp của những người khác để có thể hoàn thiện bản thân của mình. 

Chính sự khiêm tốn cũng sẽ giúp cho người ta có thể đứng vững ở trên đỉnh cao danh vọng và được nhiều người ủng hộ, giúp đỡ cũng như kính trọng. 

Ở chiều hướng ngược lại, những kẻ tự mãn cho mình là tài giỏi mà khinh bỉ người khác thì sẽ ít có được thành công và đạt được danh vọng như ý muốn. Những người như thế thất bại vì sự ganh ghét và đố kỵ của người khác.

Vậy làm thế nào để có thể rèn luyện được đức tính khiêm tốn?

Học cách im lặng

Đức Phật có dạy rằng nếu như muốn khiêm tốn thì trước hết chúng ta cần học cách im lặng. Bởi lẽ chỉ khi im lặng thì trí tuệ mới sinh ra sự minh mẫn và im lặng thì mới có sự sâu lắng càng cao. Cũng có những trường hợp bắt buộc phải nói nhưng cần nói đúng, nói đủ và hợp hoàn cảnh. 

Ông bà xưa có câu nói rằng: “Học ăn, học nói, học gói, học mở”. Tức là cái gì cũng cần phải học và im lặng cũng thế. Con người chúng ta phải học cách khi nào nên nói và khi nào nên im lặng. Im lặng chính là sức mạnh, không ganh đua với kẻ tiểu nhân và không tranh luận với người không có cùng trình độ hay không cãi cự với người tự kiêu luôn cho bản thân mình là đúng. Chỉ khi làm được điều đó thì chúng ta đã nhẫn nhịn khi cần thiết, đó mới chính là khiêm tốn. 

Học cách biết ơn và lắng nghe

Chúng ta hãy mở tâm trí và lắng nghe những ý kiến của người khác. Nếu như bạn đúng thì đừng sợ và đừng sợ lời nói của người khác ảnh hưởng đến cảm xúc hay những suy nghĩ của bạn. 

Lắng nghe còn giúp cho chúng ta có thể nhận ra được nhiều điều bản thân chưa biết và chưa hiểu để không đưa ra quyết định sai lầm. Không những lắng nghe mà chúng ta cần phải có lòng biết ơn những gì mà bản thân đang có. Biết ơn để có thể nhận ra được những thiếu sót chứ không phải là đi soi mói và bới lỗi của những người khác. 

Phải có lòng bao dung

Trong cuộc sống này, nếu như không có lòng bao dung thì chẳng thể nào có được sự khiêm tốn. Bao dung chính là để có thể dung nạp mọi thứ, bao dung để tha thứ và bao dung để cho tâm nhẹ lòng an. Khổng Tử có nói rằng: “Người bao dung, thiện lương sẽ có được cảm tình của mọi người”.

Còn Lão Tử cũng có nói: “Sông và biển mênh mông sâu thẳm là do chúng ở vị trí thấp để nhận nước từ những khe suối nhỏ bé từ khắp nơi”.

Chính vì thế mà điều quan trọng khi rèn luyện khiêm tốn chính là phải học cách bao dung với cuộc đời. Lòng khoan dung độ lượng với người chính là tạo ra phúc báo cho chính bản thân của mình. Vậy là, lời Đức Phật dạy về sự khiêm tốn cũng giúp cho chúng ta có thể hiểu ra rằng chỉ khi nào con người biết khiêm tốn thì mới dễ thành công và nhận về được phúc báo.  Con người chúng ta phải biết khiêm tốn là lấy khiêm nhường để làm thước đo hành xử. Đó mới chính là đỉnh cao của sự tu dưỡng bản thân.