Lý do khiến lạm phát tại Mỹ tăng phi mã

Theo số liệu chính thức được công bố, tháng 6/2022 tại Mỹ chứng kiến chỉ số giá tiêu dùng CPI đạt mức 9,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Con số này cao hơn mọi dự đoán và cũng cao nhất tính từ năm 1981 đến nay. Trong bối cảnh tỷ lệ lạm phát tăng mạnh, nhiều người cho rằng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ Fed sẽ nâng lãi suất lên tới 100 điểm phần trăm ngay trong tháng 7 này bất chấp điều này có thể gây ra cuộc suy thoái kinh tế.

Hãng tin Bloomberg cho biết lạm phát tại Mỹ leo thang thời gian gần đây là do xuất phát từ việc giá xăng dầu tăng mạnh. Bất chấp những lời kêu gọi bảo vệ môi trường hay sử dụng xe điện thay vì xe chạy động cơ đốt trong, người Mỹ vẫn có nhu cầu mua xăng dầu rất lớn.

Trong lịch sử chính trường, khi giá xăng vượt 4 USD/ gallon, chưa có một Tổng thống Mỹ nào tái đắc cử. Thế nhưng, con số này hiện tại đang là 4,7 USD cho dù giá xăng đã xuống dưới mức 100 USD một thùng. Giống như một hệ quả đương nhiên rằng chính quyền Washington phải áp dụng mọi giải pháp nhằm gia tăng sản lượng bù vào chỗ trống mà dầu Nga để lại do ảnh hưởng từ mâu thuẫn tại Ukraine.

Tuy nhiên những nhà tư bản không buồn rót tiền vào ngành dầu mỏ tại Mỹ như lời kêu gọi từ Nhà Trắng và Tổ chức các nước xuất khẩu dầu OPEC cũng chưa thể đạt được sản lượng như mục tiêu đề ra và cũng chưa thể tính đến việc tăng thêm khai thác.

Gần đây đã diễn ra hàng loạt cuộc họp cấp cao và mọi người đều đồng tình rằng sản lượng khai thác dầu tại Mỹ đang giảm và tiếp tục giảm bất chấp việc giá xăng có thể khiến lạm phát tăng cao đến một mức nào đó.

Một vòng luẩn quẩn

Theo Bloomberg, do ảnh hưởng từ đại dịch covid, nhiều mỏ khai thác cũ đã bị bỏ trống trong khi giá dầu giảm sâu lại khiến những mỏ mới bị tạm hoãn việc xây dựng. Tình hình này càng trở nên tồi tệ tại Mỹ khi những giàn khoan dầu ngoài biển phải đối mặt với nhiều trận bão. Đồng thời, hứng chịu thách thức từ  chính sách hướng tới năng lượng xanh từ chính phủ.

Ngành khai thác dầu Mỹ đã đóng cửa trong vòng 2 năm qua. Các giàn khoan này có thể sản xuất 2 triệu thùng mỗi ngày đủ để có thể cung cấp xăng cho 30 triệu chiếc xe hơi chạy trên đường.

Khi giá xăng tháng 5/2022 vượt 5 USD/gallon, chính quyền Washington thường xuyên tổ chức những cuộc họp với những ông trùm dầu mỏ. Họ lập luận rằng những ông lớn của ngành có thể tăng sản lượng bằng cách trích 1 phần lợi nhuận nhờ lãi từ giá dầu cao như hiện nay. 

Tuy nhiên các chuyên gia có kinh nghiệm trong ngành coi đó như là một câu chuyện hài hước. Bởi lẽ, các tập đoàn “không dại gì” đổ hàng tỷ USD vào việc khai thác thêm rồi phải chờ đợi nhiều năm mới thu hồi được vốn khi dựa trên vài tháng lợi nhuận này. Điều này còn chưa tính đến mối đe dọa từ ngành xe điện đang tới rất gần.

CEO Mike Wirth của tập đoàn Chevron Corp đã có cuộc họp với Bộ trưởng năng lượng Jennifer Granholm và những chuyên gia kinh tế, logistics và doanh nhân khác của ngành vào ngày 23/6/2022. Họ bàn về cuộc khủng hoảng xăng dầu ở hiện tại. Tuy nhiên biên bản kết luận cuộc họp cho thấy công suất khai thác dầu của Mỹ đang giảm và sẽ còn giảm mạnh hơn nữa, mà không nói đến thỏa thuận tăng sản lượng như mong muốn của Tổng thống Mỹ Joe Biden.

Ngoài khai thác, còn có màng lọc dầu của Mỹ cũng đối mặt với cơn khủng hoảng vì ít được đầu tư và không có lãi.

Mỹ đã trải qua 50 năm mà chưa hề có một nhà máy lọc dầu mới nào được xây dựng. Có thể tốn đến 10 tỷ USD và thời gian 10 năm để thiết kế, xây dựng nhà máy lọc dầu với bể chứa và hệ thống đường dẫn.

Các doanh nghiệp cảm thấy rủi ro là quá lớn vì mức đầu tư rất tốn kém và thời gian chờ đợi hoàn thiện quá lâu. Ngoài ra, còn chưa nói đến lợi nhuận từ lọc dầu cũng không được như trước vì hiện tại, chính phủ đang ưu tiên xe điện hơn.

Ở một mặt khác, các nhà máy lọc dầu cũ đang có dấu hiệu xuống cấp, bị hư hỏng hoặc bán lại. Theo thông tin từ Bloomberg, có ít nhất 6 nhà máy lọc dầu phải đóng cửa hoặc phá bỏ vì covid-19, chẳng hạn như cơ sở của hãng Lyondell Basell Industries tại Houston với công suất lọc 3,7 triệu gallon xăng mỗi ngày.

CEO Wirth nói với Bloomberg: “Tôi cho rằng sẽ không có một nhà máy lọc dầu mới nào được xây nữa tại Mỹ khi Chính phủ cứ hô hào với thế giới rằng ‘chúng tôi không còn muốn năng lượng hóa thạch’”.

Xăng sẽ tăng giá

Nhà máy lọc dầu Philadelphia Energy Solutions đang dần xuống cấp và hư hỏng khi đã trải qua hơn 100 năm. Nhà máy này chiếm tới gần ⅓ sản lượng lọc dầu toàn nước Mỹ. Trước đó, đây là nhà máy đã được Tổng thống Mỹ Joe Biden, tại thời điểm đó vẫn còn là Phó Tổng thống, hứa sẽ cứu vớt. 

Chủ nhà máy đã không thể chịu đựng thêm được nữa khi lợi nhuận thấp, chi phí môi trường cũng như luật liên bang.

Sau những vụ cháy nổ vì cơ sở vật chất xuống cấp gây nguy hiểm, nhà máy này hiện đang được dỡ bỏ và dừng lọc dầu. Theo dự định của các nhà đầu tư mới, sẽ có một trung tâm công nghệ cao được xây dựng trên nền đất này để thay thế cho nhà máy.

Sau những vụ việc xảy ra tại Philadelphia, Mỹ đang dựa vào việc xả khô xăng dự trữ quốc gia và nguồn xăng nhập về. Tuy nhiên, điều đáng buồn là cơn khát dầu đang diễn ra trên toàn cầu.

Theo báo cáo chính thức, hiện kho dự trữ dầu thô của Mỹ đang ở mức thấp nhất trong vòng 6 năm qua. Trong khi đó, dự trữ xăng dầu chưng cất (Distillate Reserve) lại ở mức thấp nhất 17 năm. Giá năng lượng đã tăng cao chóng mặt vì những lệnh trừng phạt nhằm vào Nga và lệnh hạn chế xuất khẩu xăng dầu từ Trung Quốc.

Nếu tình hình không có gì thay đổi, việc xăng tại Mỹ giảm giá 7% từ mức cao kỷ lục 5,02 USD/gallon ngày 13/6 xuống còn 4,66 USD/gallon ngày 11/7 cũng chỉ là khoảng lặng trước cơn bão. Tong bối cảnh lạm phát đã khiến chi phí tăng vọt, sản lượng dầu tại Mỹ đang rất thấp nay còn thấp hơn. Chi phí xăng dầu hiện tại đã chiếm tới 26% giá xăng. Con số cao hơn mức 14% ở Mỹ hồi trước.

Các giàn khoan lớn sẽ phải ngừng hoạt động nhiều tuần và khiến giá xăng tăng lên 5,5 USD/gallon nếu Vịnh Mexico đón những trận bão, theo Giám đốc phân tích Patrick DeHaan của GasBuddy.

Tình hình 1/3 số nhà máy lọc dầu tại Mỹ đóng cửa trong những năm qua để chuyển sang hình thức kinh doanh mới đã khiến nhiều chuyên gia tỏ ra bi quan. Điều trớ trêu là các chủ đầu tư này sẽ nhận được khoảng 1 USD miễn thuế trên mỗi gallon xăng mà họ ngừng sản xuất để chuyển sang hình thức thân thiện với môi trường hơn trong quy định mà chính phủ đưa ra.

Tổng thống Joe Biden đã lên kế hoạch tới Ả Rập Xê Út vào tháng tới để kêu gọi gia tăng sản lượng. Ngoài ra, nhằm khuyến khích khai thác, lọc hóa dầu trong nước, Bộ năng lượng Mỹ cũng dự định gỡ bỏ một số quy định về môi trường. Thế nhưng, trong bối cảnh hiện tại, sẽ rất khó để kiềm chế lạm phát bằng cách giữ giá xăng không tiếp tục tăng, trừ khi có sự giúp đỡ từ những ông lớn xăng dầu như Nga.