Bất động sản không còn là động lực chính, Trung Quốc sẽ phát triển bằng cách nào?

Theo Doanh Nghiệp & Kinh Doanh, Financial Times cho biết Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố một chương trình cải cách vào cuối năm 2013. Chương trình này nhằm tái cân bằng nền kinh tế theo hướng ủng hộ các động lực khu vực tư nhân và thị trường.

Những rào cản từng hạn chế tăng trưởng thông qua tiêu dùng tại Trung Quốc hứa hẹn sẽ được loại bỏ bởi kế hoạch 60 điểm của Bắc Kinh. Đó là áp thuế tài sản, mở cửa các lĩnh vực nhà nước cho tư nhân hay cấp quyền sử dụng đất cho nông dân và lao động nhập cư.

Theo các nhà phân tích, Trung Quốc có thể đạt được tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) 7%/năm nếu được triển khai như dự kiến. Mức tăng trưởng này diễn ra ít nhất trong 10 năm và Trung Quốc có thể trở thành quốc gia thu nhập cao.

Gần 1 thập kỷ sau, nhiều hứa hẹn trong bản kế hoạch vẫn chưa trở thành hiện thực. Bên cạnh đó, nền kinh tế Trung Quốc đang chậm dần sau nhiều năm dựa vào tăng trưởng thị trường địa ốc.
Sau hàng loạt những tác động của chính sách Zero Covid, thị trường bất động suy giảm cùng sóng gió kinh tế toàn cầu, năm 2022 có thể là lần đầu tiên trong 30 năm ghi nhận tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc chậm hơn phần còn lại của khu vực châu Á.

Bắc Kinh đang khẩn trương tìm cách giúp nền kinh tế hạ cánh mềm. Thế nhưng, các nhà lãnh đạo nước này sẽ cần trả lời câu hỏi: “Làm thế nào để nền kinh tế Trung Quốc tiếp tục phát triển nếu bất động sản không là động lực chính của quốc gia tỷ dân?”

Trung Quốc như một “ngoại lệ”

Trong nền kinh tế, tiêu dùng giữ vai trò tương đối khiêm tốn. Do đó, IMF đã mô tả Trung Quốc giống như một ngoại lệ.

Trung Quốc ghi nhận tỷ lệ tổng tiết kiệm/ GDP là 44%, so với mức 22,5% của các quốc gia thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD). Đa số khoản tiền này được cho là nhằm mục đích dành cho giáo dục, nhà ở, chăm sóc y tế, nghỉ hưu hoặc giống như một khoản tiết kiệm đề phòng.

Các nhà phê bình cho rằng sự thất bại của Trung Quốc trong việc xây dựng hệ thống lương hưu và mạng lưới an sinh xã hội có thể được thể hiện thông qua hiện tượng tiết kiệm cao. Thất bại của quốc gia tỷ dân khiến người dân không sẵn sàng chi tiêu.

Theo cựu Giám đốc Bert Hofman, thuộc khu vực Trung Quốc tại Ngân hàng Thế giới (WB), nhu cầu tiêu dùng bị kìm nén có thể nhanh chóng được giải tỏa.

Nhằm giảm bớt mối lo ngại khiến hộ gia đình Trung Quốc phải tiết kiệm ở mức cao hơn nhiều so với các nước khác, Bắc Kinh sẽ cần thay đổi hàng loạt chính sách. 

Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ quốc tế IMF, nếu hộ gia đình Trung Quốc chi tiêu như hộ gia đình Brazil, mức tiêu dùng của họ sẽ tăng gấp đôi.

Dẫu vậy, theo nhiều chuyên gia, Trung Quốc vẫn còn một chặng đường dài để phát triển. Theo bà Nancy Qian, Giáo sư kinh tế tại Đại học Northwestern, là một quốc gia có thu nhập trung bình, Trung Quốc sẽ còn một chặng đường dài để đạt được mức thu nhập cao.

Bà nói: “Tôi không cho rằng Trung Quốc sẽ sớm trở thành một quốc gia giàu có hay một nền kinh tế phát triển”.

Công cuộc cải cách

Nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình đã đưa ra quyết định giúp một số người giàu lên trước trong cuộc cải cách những năm 1980 và 1990.

Hoạt động xây dựng đã bùng nổ với việc nhà nước không còn là chủ đất và nhà phát triển duy nhất. Vào những năm 1990, tỷ lệ sở hữu nhà ở là 20%, tuy nhiên đến năm 2007, con số đã tăng lên mức 90%.

Giai đoạn này chỉ ra sự xuất hiện của tầng lớp trung lưu, tăng từ 3% của dân số vào năm 2000, lên mức 700 triệu người 8 năm sau đó. GDP đầu người thực tế kể từ năm 1990 đã tăng gần 10 lần, trong khi đó, lương ghi nhận tại thành phố tăng gấp 5 lần.

Theo ông Brad Setser, một nhà nghiên cứu cao cấp tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, so với quy mô nền kinh tế, Trung Quốc đã giữ mức đầu tư cao bất thường, trong cả lĩnh vực cơ sở hạ tầng và bất động sản trong khoảng thời gian lâu hơn nhiều nhà phê bình từng nghĩ. Ông cho biết: “Trung Quốc chưa chuyển sang nền kinh tế tiêu dùng vì chưa cần thiết”.

Theo lập luận của IMF, việc Trung Quốc đạt mức độ tiết kiệm cao và tiêu dùng thấp một cách lạ thường là do thiếu chi tiêu xã hội, tương tự như chính sách một con và việc gỡ bỏ dần mạng lưới an sinh xã hội trong khoảng thời gian từ năm 1980 đến năm 1990.

IMF cũng đề cập đến việc người dân phải tiết kiệm nhiều hơn do giá nhà tăng chóng mặt. Giá nhà trung bình tại Bắc Kinh dưới thời chủ tịch Tập đã tăng 166%.

Tỷ lệ chi tiêu cho mảng chăm sóc sức khỏe/ GDP của Trung Quốc trước đại dịch chỉ là 5,4%, thấp hơn một nửa khi so sánh với con số 12,5% và 16,7% tương ứng với mức trung bình của OECD và Mỹ.

Dự kiến, kế hoạch lương hưu của nhà nước sẽ tiếp cận được khoảng 1 tỷ người. Tuy nhiên, Bảng tin Lao động Trung Quốc cho biết hiện những lợi ích còn hạn hẹp và phần lớn lao động nhập cư trong hàng trăm triệu người có công việc không ổn định và vẫn không được hỗ trợ.

Chủ tịch Tập hồi tháng 10 năm ngoái đã viết rằng Trung Quốc nên nâng cao hệ thống lương hưu và chăm sóc sức khỏe, và tăng lương hưu cơ bản dần lên.

Tuy nhiên, ông cũng đề cập thêm rằng chính phủ không thể giải quyết tất cả mọi việc và đưa ra cảnh báo chống lại việc hỗ trợ cho những kẻ lười biếng thông qua chủ nghĩa phúc lợi. Ông Setser cho biết động lực tiêu dùng thay thế cho bất động sản là con đường tốt nhất để Trung Quốc trở lại quá trình tăng trưởng ổn định.

Ông nói: “Nhìn chung, Trung Quốc cần tạo sự tự tin cho hộ gia đình để họ giảm đi các khoản tiết kiệm đề phòng”. Theo ông Hofman, các nhà chức trách Trung Quốc đã tỏ ra lo ngại về việc cung cấp dịch vụ quá hào phóng.

Giải phóng niềm tin về tiêu dùng

Tỷ lệ tiết kiệm đã tăng lên mạnh mẽ do chính sách Zero Covid và cuộc khủng hoảng bất động sản. Các khoản tiền gửi tiết kiệm mới của hộ gia đình trong nửa đầu năm 2022 đã tăng hơn 1/3 so với cùng kỳ năm ngoái, đạt mức kỷ lục 10,3 nghìn tỷ nhân dân tệ (1,4 nghìn tỷ USD) và vượt ngưỡng 9,9 nghìn tỷ nhân dân tệ cho cả năm ngoái. 

Bắc Kinh trong những tuần gần đây đã đẩy mạnh chính sách hỗ trợ cho các nhà phát triển trong lĩnh vực bất động sản. Tuy nhiên, Trung Quốc đang nỗ lực hướng đến việc ngăn chặn cú sốc ngắn hạn ra xa những cải cách cần thiết để có thể giải phóng tiềm năng của tiêu dùng.

“Bạn phải nhìn vào những đặc điểm của các nước khác nếu muốn giải phóng toàn bộ niềm tin của tiêu dùng. Đó là cơ hội phát triển, tư duy đầy khát vọng, tự do liên lạc, liên tục thay đổi các giá trị được chia sẻ và dịch chuyển sang những lĩnh vực khác”, theo ông Stephen Roach, cựu nhà kinh tế trưởng tại Morgan Stanley.

Thế nhưng, một số nhà quan sát lâu năm của Trung Quốc lại có quan điểm khác. Họ tin rằng đã có nhiều tiến bộ trong việc tái cân bằng nền kinh tế theo hướng tăng trưởng dựa vào tiêu dùng.
Theo ông Andy Rothman, chiến lược gia tại Matthews Asia, trong 10 năm qua, thành phần quan trọng nhất của kinh tế Trung Quốc là tiêu dùng và dịch vụ.

Ông cũng đề cập đến thông tin rằng Bắc Kinh đã dần tăng mức sàn thu nhập phải chịu thuế. Đây là quyết định đồng nghĩa với việc gần 100 triệu người đã không buộc phải đóng thuế trong những năm gần đây, theo đó họ có thêm tiền để chi tiêu.

Theo quan điểm của ông, các hộ gia đình sẽ ngồi trên một đống tiền mặt khổng lồ khi chính sách Zero Covid bị loại bỏ. Ông Rothman cho rằng các nhà lãnh đạo Bắc Kinh không hề ảo tưởng về mức độ tăng trưởng của nền kinh tế.

Ông cho biết: “Vào năm 2021, tốc độ tăng trưởng của GDP chỉ bằng một nửa so với thời điểm cách đây 10 năm. Tuy nhiên, quy mô kinh tế ghi nhận sự gia tăng ở mức lớn nhất trong lịch sử”.