Kiến trúc Roman - Nguồn gốc, đặc điểm & công trình nổi tiếng

Kiến trúc roman là phong cách kiến trúc của các vùng Trung và Tây Âu. Lịch sử phương Tây ghi lại khi mà đế chế La Mã sụp đổ thì các nước Đông và Tây Âu bước vào một thời kỳ đen tối kéo dài. Để khắc phục tình trạng đó thì các nước phong kiến quyết định thành lập một triều đại mới có tên lè Carolingian. Tuy nhiên, triều đại này khi đăng quang hoàng đế năm 800 thì chỉ tồn tại được một thời gian ngắn trước khi bị người Normandes xâm lược.

Vào khoảng cuối thế kỷ 11 đầu thế kỷ 12 thì kiến trúc Roman ra đời, tập trung của phong cách kiến trúc này ở các nước Pháp, Anh, Ý, Tây Ban Nha, Bỉ,….Đây là lối kiến trúc nghiêng nhiều về kiểu thiết kế mái vòm hình cung kết hợp với sự chạm trổ tinh xảo trong từng chi tiết trên cột của mọi công trình.

Tại sao lại có tên gọi là kiến trúc Roman mà không phải là kiến trúc các nước phương Tây, hay kiến trúc các nước thuộc địa phong kiến? Bởi cái tên này gắn liền và thể hiện được phong cách kiến trúc của người đương thời cũng như trí óc sáng tạo, sự kỳ công của lối kiến trúc La Mã cổ đại. Roman chính là thành trì vững chắc nhất của đế quốc La Mã.

Xét về mặt quy mô và hình thức thì lối kiến trúc này chưa thể đạt được đến độ tinh xảo, trình độ thượng thừa của người La Mã cổ đại khi xây dựng công trình. Vật liệu xây dựng còn thô sơ, chưa có sự độc đáo, tinh xảo và uyển chuyển trong chi tiết chạm khắc. Và nhược điểm của lối kiến trúc này là đôi khi còn sử dụng vật liệu hoang phế từ kiến trúc La Mã đã xây dựng từ trước đây.

Xét về mặt kết cấu cuốn cửa trụ thì có thể nhận thấy sự tiến bộ vượt bậc, tiếp thu được tinh hoa của người La Mã cổ đại. Nói như vậy để khẳng định rằng lối kiến trúc Roman đã có những bước tiến phát triển mạnh kể cả mặt loại hình lẫn kết cấu để giúp quá trình định hình lối kiến trúc Gothic sau này.

Đặc điểm và loại hình kiến trúc Roman

Kiến trúc Roman từng bước phát triển trong từng giai đoạn. Mỗi giai đoạn mang tới một đặc điểm riêng, tạo nên dấu ấn về lối kiến trúc thừa hưởng tinh hoa kiến trúc La Mã cổ đại. Đặc điểm của từng giai đoạn kiến trúc Roman được thể hiện như sau:

Giai đoạn Roman thời tiền kỳ

Giai đoạn này, các công trình được thiết kế với mái nhà làm bằng gỗ tuy có tính thẩm mỹ, giá trị cao nhưng tiện ích và công năng chưa được hoàn chỉnh, rất dễ hư hỏng đặc biệt là dễ cháy. Đá xây dựng cũng quá thô sơ. Do vậy, mà giai đoạn thời kỳ tiền kỳ này không có nhiều vết tích kiến trúc để lại cho đời sau nghiên cứu, tìm tòi. Nổi bật nhất chỉ là thiết kế vòm nhà, mái nhà bằng gỗ.

Giai đoạn Roman thời kỳ tiếp theo

Có thể nhận thấy giai đoạn này, phong cách kiến trúc Roman đã được định hình có có bước phát triển mới, mạnh mẽ hơn, vượt bậc hơn. Một số đặc điểm nổi bật phải kể đến như:

- Các công trình chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ của lối kiến trúc đế chế La Mã cổ đại kết hợp với kiến trúc Byzantine. Nguồn gốc của sự ảnh hưởng này là do vị trí địa lý của các công trình xây dựng thời kỳ này nằm trong biên giới của đế chế La Mã thời kỳ trước.

- Tuy đã định hình được lối kiến trúc, song các công trình xây dựng không nhiều, số lượng ít, nằm rải rác ở nhiều địa phương khác nhau.

- Do đã định hình được khuôn mẫu, cho nên phần lớn các kiến trúc được thiết kế tương tự nhau. Tập trung của lối kiến trúc này dùng để xây nhà thờ, tu viện, hay các công trình mang tính phòng thủ kiên cố cao như thành trì.

- Tuy được tiếp thu tinh hoa của kiến trúc La Mã cổ đại nhưng nhìn chung quy mô và loại hình không được lớn, tinh xảo. Bề mặt ngoài của các công trình còn thô sơ, họa tiết trang trí còn ít, kích thước cửa còn khá nhỏ,…

- Đặc điểm nổi bật của lối kiến trúc này chính là sử dụng cuốn cửa trụ, vòm bán cầu hoặc sử dụng vòm nôi. Sự đầu tư tỉ mỉ trong việc làm mái bằng đá có hình vuông, hình tròn hay hình chữ thập La tinh. Tuy còn nhiều hạn chế nhưng những đóng góp này đã để lại dấu ấn mạnh mẽ cho thời kỳ sau.

- Nhà thờ Roman chính là công trình tiêu biểu nhất cho lối kết cấu này. Đặc điểm nổi bật nhất chính là nhiều tháp cao chọc trời, tháp có hình trụ tròn hay hình học, có đường cắt ngang ở phía đối diện.

Kỹ thuật xây dựng trong kiến trúc Roman

Vậy khi xây dựng công trình theo lối kiến trúc Roman chúng ta cần lưu ý đến những vấn đề gì?

Trước hết, điều lưu tâm đầu tiên chính là xây dựng cột trụ. Cột trụ phải được cuốn có sóng. Chiều cao của công trình càng cao càng tốt. Đi kèm với đó là chiều dày của tường không nên quá dày cũng không nên quá mỏng, cần đối xứng phù hợp với kích thước cột nhà.

Tiếp theo, các cột trong kiến trúc không có sự nhất quán. Họa tiết hoa văn trang trí có thể khác nhau để tạo nên sự đa dạng. Cần chú ý thiết kế họa tiết tinh xảo hơn các lối kiến trúc khác. Ở những vị trí đầu cột có thể chạm khắc hình cái đấu, hoa văn, hay hình học cuộn lại với nhau. Ngoài ra, cột có thể sử dụng chạm khắc hình đầu người hoặc đầu thú.

Hiện nay, lối kiến trúc này khá phổ biến ở các công trình xây dựng tại Việt Nam. Sự du nhập trong kiến trúc Roman không phải gần đây mà đã có từ trước đây. Tiêu biểu nhất là công trình Nhà thờ Đức Bà Paris. Ở các nước khác lối kiến trúc này cũng được áp dụng xây dựng các công trình lớn như: Quần thể tôn giáo Pisa, Nhà thờ Saint Sernin ở Toulouse,…

Công trình kiến trúc Romanesque

Lối kiến trúc Roman thu hút sự quan tâm của rất nhiều người. Chúng mang đến nét đẹp riêng, mới lạ không bị hòa lẫn với bất kỳ phong cách nào khác. Nếu bạn chưa thực sự hiểu kiến trúc Roman là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu những công trình nổi bật của lối kiến trúc này ngay sau đây.

Basilica kiểu chữ Thập La Tinh

Basilica là lối kiến trúc được ra đời vào thời kỳ cơ đốc giáo. Đến thời kỳ tiền Roman , các Giáo hội vẫn lựa chọn sử dụng lối kiến trúc này cho nhà thờ. Tuy nhiên, có thêm sự mở rộng về hai bên, tạo nên hình chữ thập nổi bật. Đây cũng là lý do, lối kiến trúc này mang tên Basilica kiểu chữ Thập La Tinh.

Đặc điểm của Basilica kiểu chữ Thập La Tinh

Kiến trúc xây dựng Roman được thể hiện rõ nét qua nhà thờ Basilica kiểu chữ Thập La Tinh. Nhà thờ được xây dựng theo phong cách Basilica có mặt bằng hình chữ nhật chạy dài. Chiều dọc được thiết kế thêm các hàng cột, chia đều chiều ngang thành các trung sảnh và hành lang bên.

Khu vực trung sảnh có diện tích rộng và cao hơn hẳn so với các hành lang bên. Tại vị trí chênh lệch giữa hai khu vực, người ta thiết kế nên những ô cửa sổ. Vừa giúp tạo điểm nhấn cho nhà thờ, vừa tạo cảm giác thông thoáng, sáng sủa.

Cửa nhà thờ được đặt tại vị trí phía Tây. Đàn thánh sẽ được đặt tại phía Đông. Vị trí đàn thánh được lợp bằng mái nửa bán cầu. Từ phía Đông sang phía Tây sẽ là đàn tế. Phần không gian phía trước đàn tế sẽ được mở rộng theo chiều ngang khi số lượng người làm lễ tăng lên quá đông.

Theo lối thiết kế này, mọi người khi tới làm lễ dù đúng ở vị trí trung sảnh hay hai bên hành lang đều có thể hướng về đàn thánh. Sức chứa của nhà thờ Basilica khá lớn, kiến trúc vững chắc cùng kết cấu đơn giản nên được Giáo hội duy trì qua suốt các thời kỳ cho đến ngày nay. Kiến trúc Roman ở Việt Nam cũng được thể hiện phổ biến thông qua các Nhà thờ.

Ý nghĩa của lối thiết kế Basilica

Nhà thờ phong cách kiến trúc Roman mang ý nghĩa vô cùng thiêng liêng. Nhà thờ Basilica là nơi các con chiên đến để câu nguyện, thể hiện niềm tin với tín ngưỡng của mình.  Ngoài ra, các bộ phận trong kiến trúc Basilica mang trong mình hình ảnh tượng trưng phong phú và ý nghĩa.

Sảnh chính được xem là đại lộ, nơi mỗi con người ai cũng phải đi qua. Hành lang là hàng cột thức. Sân khấu cao hơn chính là vị trí đứng của các thầy tu. Ban thờ là chống thiêng liêng, nơi được mọi người kính trọng,...

Nhà thờ của các tu viện

Pháp có thể được coi là cái nôi cho sự ra đời của phong cách kiến trúc Roman cùng dòng tu Benedictine vào những năm 910. 

Đặc điểm nhà thờ của các tu viện

Vào những năm của thế kỷ X tại nước Pháp, nền kinh tế bắt đầu ổn định và phát triển mạnh mẽ. Đi cùng với đó là sự nở rộ, lớn mạnh của Giáo hội. Nhiều người vì tín ngưỡng của mình đã rời bỏ quê hương đi tìm thánh tích tại những vùng đất mới.

Chính vì vậy, các tu viện đã được xây dựng để làm nơi trú ngụ cho các vị khách hàng hương. Bên trong tu viện còn có nhà thờ. Nhà thờ của các tu viện trở thành một khối kiến trúc hài hòa, rộng lớn. Nhiều tu viện còn có diện tích lớn hơn hẳn một địa phương lúc bấy giờ.

Một số công trình tiêu biểu về nhà thờ của các tu viện

Tại nước Pháp, các công trình kiến trúc Roman xuất hiện khá nhiều. Được biết đến là cái nôi của lối kiến trúc nhà thờ kèm tu viện nên các công trình xây dựng theo phong cách này rất phổ biến. Một số công trình tiêu biểu có thể kể tên như:

• Nhà thờ ở Cluny: Nhà thờ ở Cluny là một phức hợp thể kiến trúc tôn giáo với diện tích lớn nhất nước Pháp. Nhà thờ đã trải qua 3 lần tu sửa, xây dựng lại mới có được hình dáng như bây giờ.
• Nhà thờ Saint-Sernin ở Toulouse với diện tích kéo dài 112m.
• Nhà thờ Saint Foy ở Conques: Nhà thờ này được xây dựng tại miền Nam nước Pháp. Nhà thờ là biểu tượng tiêu biểu cho kiến trúc xây dựng Roman. Phần trung sảnh kéo dài, thanh mảnh. Vị trí chính diện có kích thước rộng, đủ không gian chứa đựng số lượng lớn khách hành hương đến cầu nguyện và hát Thánh khí.

Không chỉ ở nước Pháp, tại một số các quốc gia khác trên thế giới cũng tồn tại một số Nhà thờ kết hợp tu viện tiêu biểu như:

• Nhà thờ Durham tại nước Anh được xây dựng vào khoảng từ năm 1090 đến năm 1145. Nhà thờ nổi bật với hai tòa tháp cao ở phía trước. Phần thân được xây dựng với 3 nhịp cùng cánh ngang rộng rãi. Tại điểm giao nhau được xây dựng thêm một tháp đèn. 
• Nhà thờ Maria Laach ở Đức.

Nhà thờ của thành phố

Bên cạnh Nhà thờ kết hợp với tu viện, kiến trúc Roman còn được thể hiện bởi nhà thờ của thành phố. Kiểu nhà thờ này được xây dựng với giá trị thẩm mỹ cao. Các khu vực như đàn thánh, tháp lấy ánh sáng, gian thờ nhỏ đều được những người thợ trang trí nhiều hơn bằng các hoa văn sống động, nổi bật.

Lối xây dựng này đã phá vỡ những quy tắc khắt khe vốn có của Giáo hội. Tạo nên các công trình mang thế giới quan đời thường, gần gũi hơn với tầng lớp thị dân. Đối lập với thế giới quan thần học luôn được quan niệm trong tôn giáo. Nhờ vào sự thay đổi này, Nhà thờ kiến trúc Roman ngày càng trở nên nổi bật, có giá trị thẩm mỹ cao hơn. Điều này đã được khẳng định qua các công trình tiêu biểu như:

• Nhà thờ Worms là một công trình mang đầy đủ mọi đặc điểm kiến trúc Roman ở Đức. Tại mỗi đầu của nhà thờ được xây dựng thêm hai tháp nhọn đạt đối xứng với nhau. Nổi bật bên trong là bồng cầu thang xoắn ốc – nét riêng biệt của lối kiến trúc Nhà thờ của nước Đức. Vị trí hậu cung được đặt tại phía Tây và Đông. Bởi vậy, lố vào sẽ được thiết kế tại mặt Nam và Bắc của công trình.
• Nhà thờ Speyer nằm tại thượng nguồn sông Rhein. Nhà thờ được xây dựng nổi bật với 4 tháp nhọn tại 4 góc. Những đường vòm trang trí khoét lõm trên mặt tường càng làm tôn thêm nét mạnh mẽ, khỏe khoắn, hùng vĩ của nhà thờ.

Kiến trúc thành quách và dinh thự

Kiến trúc Roman còn được thể hiện qua các công trình thành quách và dinh thự. Thời kỳ trước đây, việc xâm chiếm để mở rộng lãnh thổ giữa các bộ lạc diễn ra thường xuyên. Để bảo vệ bộ lạc và tài nguyên của mình, các lãnh chúa đã tiến hành xây dựng thành quách kiên cố.

Đặc điểm của lối kiến trúc thành quách và dinh thự

Kiến trúc thành quách và dinh thự trở nên phổ biến thời bấy giờ. Hầu hết đều mang những đặc điểm nổi bật, cụ thể như:

• Bao bọc lãnh địa là tương thành cao,. dày vô cùng vững chãi. Phía trên của tường thành được tạo hình răng cưa, mũi nhọn để binh lính có nơi trú ẩn trong lúc chiến đấu. Đồng thời còn có sự xuất hiện của các lỗ châu mai để bắn đạn pháo.
• Trên thành cũng có khá nhiều điểm vọng gác. Những vị trí này thường có độ cao hơn hẳn so với tường thành.
• Bên ngoài thành sẽ được đào những rãnh lớn. Cổng thành được thiết kế dây xích nâng lên hạ xuống để vừa có thể đóng lại vừa tạo thành cây cầu để di chuyển ra vào.
• Bên trong tháp có chứa những dinh thự. Nơi đây vừa là khu vực sống của các lãnh chúa vừa là nơi cố thủ cuối cùng khi cổng thành bị phá vỡ.

Các công trình thành quách và dinh thự nổi bật

Một số công trình thành quách và dinh thự nổi bật có thể điểm qua như:

• Pháo đài Carcassonne ở Pháp. Tòa thành này được xây dựng vào thế kỷ thứ XIII. Thành phố được bao bọc bởi 2 lớp tường thành được xây dựng kiên cố, ấn tượng.
• Lâu đài kiểu pháo Coucy de Chateau tại Pháp. Tường có độ dày khoảng 10m. Bên ngoài còn được bảo vệ bởi hào có nước chảy. 
• Tòa thành Krak des Chevalier nổi bật với độ hùng vĩ, to lớn của thành quách bảo vệ. Tháp canh được xây dựng với nhiều tầng ao. Các lỗ châu mai hình vòm tạo điều kiện thuận lợi cho việc đặt pháo nổ.

Như vậy, bài viết trên đây đã cung cấp đến cho các bạn những thông tin cần thiết, quan trọng nhất về phong cách kiến trúc Roman. Mong rằng, đây sẽ là một phong cách kiến trúc gợi ý cho công trình sắp tới của các bạn.

Các bài viết của chúng tôi luôn được cập nhật thường xuyên tại tin tức kiến trúc để độc giả nắm bắt được những thông tin, xu hướng mới của và tư vấn, chia sẻ kinh nghiệm thiết kế, xây dựng công trình kiến trúc cho người đọc. Hãy theo dõi Meey Land đê không bỏ lỡ những bài viết hay nhất nhé!