Truyền thuyết tuổi Ngọ - Ý nghĩa con Ngựa trong 12 con giáp

Nguồn gốc của loài Ngựa

Năm 1867 ở Nam Mỹ, các nhà khoa học phát hiện một hóa thạch được cho là bộ xương của con ngựa đầu tiên trên Trái đất. Người ta đặt tên cho nó theo tiếng Latin là Eohippus, nghĩa là “ngựa sơ khai”. Trải qua hàng chục triệu năm, Eohippus dần tiến hóa thành Pliohippus có 1 ngón chân, đầu ngón phủ guốc (bao sừng rắn chắc). Giống Pliohippus được xem là tổ tiên trực tiếp của loài ngựa.

Ngựa có tên khoa học là Equus Caballus, xuất hiện trên Trái đất cách đây khoảng 1 triệu năm, nghĩa là nó có mặt trước loài người khoảng 500.000 năm. Từ vùng đất mà bây giờ là châu Mỹ, loài này lan dần sang các vùng đất khác.

• Xem thêm: Bói tình yêu chính xác 100% bói đến đâu yêu đến đấy

Có một điều thú vị là loài ngựa sinh ra ở châu Mỹ, nhưng cũng tuyệt chủng ở châu Mỹ sau thời kỳ băng hà đây khoảng 10.000 năm. Sau khi băng tan và các lục địa bị chia cắt thì nơi nào trên Trái Đất cũng có ngựa - ngoại trừ châu Mỹ. Cho đến cách đây vài trăm năm, loài ngựa mới theo chân người Tây Ban Nha trở lại châu Mỹ. Khi ấy, con người đã thuần hóa ngựa được khoảng 3.000 - 4.000 năm. 

Từ nhiều hình vẽ trên vách đá của người tiền sử và nhiều tượng ngựa được đẽo gọt công phu trong các kho tàng văn hóa, có thể nhận thấy rằng con người đã biết sử dụng và yêu quý ngựa từ lâu. Ngựa đã trở thành người bạn, người giúp việc trung thành của con người.

Truyền thuyết tuổi Ngọ

Có truyền thuyết kể lại rằng, ngựa trước kia có 2 cánh, ở mặt đất chúng có thể chạy, ra biển có thể bơi, trên trời thì có thể tự do bay lượn nên còn gọi là thiên mã. Ngọc Đế sủng ái đã cho ngựa làm ngự mã ở thiên cung. Thấy mình tài giỏi, lại được Ngọc Đế trọng dụng, ngựa dần trở nên kiêu ngạo.

Bản chất ngạo mạn cứ lớn dần, vào một ngày nọ, ngựa trốn ra khỏi thiên cung và đến đông hải náo loạn long cung. Thần Quy (rùa) ngăn lại nhưng ngựa không nghe theo lại còn phóng cước đá chết thần Quy. Nghe được tin này, Ngọc Đế vô cùng tức giận và quyết định trừng trị ngựa bằng cách tước đi đôi cánh và đè xuống dưới núi Côn Luân ba trăm năm không được nhúc nhích xoay sở.

Sau hơn hai trăm năm, thần tiên ở vườn ngự mã chốn thiên cung đã báo cho ngựa biết tin rằng ông tổ của nhân loại sẽ đi qua núi Côn Luân, đồng thời chỉ cách cho ngựa thoát ra khỏi núi và ngựa đã làm theo và hứa sẽ đến thế gian hết đời ra sức.

Ông tổ nhân loại cũng thông cảm, đốn bỏ cây đào trên đỉnh núi giúp ngựa ra khỏi đáy núi Côn Luân. Như lời đã hứa, ngựa cùng đến nhân gian và đời đời ra sức kéo xe canh tác, chở đồ, chở người, khi chiến tranh thì cùng con người ra trận, vào sinh ra tử. Ngựa đã lập nhiều chiến công và trở thành bạn đồng hành tốt của nhân loại.

Vị trí và ý nghĩa của con ngựa trong 12 con giáp

Có rất nhiều truyền thuyết tuổi Ngọ (tuổi con ngựa) được kể lại qua nhiều thế hệ, nhưng truyền thuyết dưới đây là được biết đến nhiều nhất. 

Ngày xưa Ngọc Hoàng Đại Đế là người đã đặt tên cho tất cả các con vật trên khắp thế gian này. Ngài muốn lựa chọn trong số đó một loài vật thật xứng đáng, dùng tên của chúng để gọi theo từng năm. Mỗi một năm sẽ có một con vật nhất định đại diện và làm vị chúa tể ngự trị, cai quản hạ giới thay Ngọc Hoàng.

Thế nhưng có vô vàn các con vật như vậy thì biết lựa chọn và chia ngôi bậc, thứ hạng của 12 con giáp như thế nào. Vì vậy, để để đảm bảo sự công bằng, tránh các cuộc tranh cãi, gây xích mích giữa các loài với nhau, Ngọc Hoàng sẽ tổ chức một cuộc thi so tài, loài vật nào đến đích đầu tiên sẽ được chọn làm con "đầu đàn", đứng đầu trong 12 con giáp. Các con vật đến sau cứ như vậy xếp theo thứ tự cho đến khi đủ 12 con vật thì thôi. Ngựa là loại đến thứ 7 trong 12 con giáp, sau chuột, trâu, hổ, mèo, rồng, rắn. 

Bên cạnh truyền thuyết tuổi Ngọ, tuổi con ngựa ở trên mà dân gian lan truyền nhau thì vẫn còn cách lý giải khác về nguồn gốc và thứ tự của 12 con giáp. Các con giáp là hình ảnh ẩn dụ của người xưa, là lời giáo huấn con cháu mà họ gửi gắm vào các con vật. 12 con giáp được phân chia thành 6 nhóm và ngựa nằm ở nhóm thứ tư cùng với loài dê. 

Nhóm thứ tư là lời nhắc nhở đoàn kết, cùng đồng đội nhắm đến mục tiêu mà thực hiện. Ngựa là sự hăng hái, quyết tâm hướng đến mục tiêu, không bao giờ lùi bước hay quay đầu lại. Dê là đại diện cho sự đoàn kết, chung tay góp sức của tập thể. Vì vậy, sự kết hợp này nhằm nhắc nhở con cháu tránh phạm phải sai lầm chỉ hướng đến mục tiêu cá nhân mà bỏ mặc làm ngơ mọi người xung quanh.

Đặc điểm của loài ngựa

Loài ngựa có rất nhiều thói quen và tập tục tốt. Chúng hiền lành, ít giành thức ăn hay đánh nhau trong cùng đàn, cũng ít trường hợp ngựa chủ động đe dọa hay gây nguy hiểm cho con người. Ngựa thường được dùng để kéo xe, chở hàng. Loài vật này có thể nhịn khát, nhịn đói trong vài ba ngày mà vẫn hoạt động được. 

Có một câu là “một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ”, ý muốn nói đến sự đồng cảm của loài ngựa. Nếu có một con ngựa bị đau yếu, bỏ ăn thì cả đàn sẽ cùng nhau nhịn đói. Ngựa có trí nhớ rất  tốt. Dù đi thật xa, thời gian qua đi đã lâu, nhưng nó vẫn nhớ chủ cũ, nhớ đường về. Đây là một con vật trung thành, gần gũi với con người, thích được vỗ về, nghe lời nói ngọt ngào. 

Trong lịch sử các nước, loài ngựa đã cùng với các tướng sĩ vào sinh ra tử trên chiến trường, ghi nhiều chiến công hiển hách. Ngày xưa, trên các chiến trường, người ta thường bắt gặp những con ngựa ủ rũ, quyến luyến ngửi xác chủ rồi phủ phục bên cạnh xác chủ cho đến chết. 

Ngựa chạy vừa nhanh vừa dai sức, có thể chạy xa, nhiều giờ mà những loài thú khác như báo, sư tử, lạc đà không có được. Vậy nên mới có câu “ngựa truy phong, phi như ngựa, bóng câu qua cửa sổ, thiên lý mã” (chạy nhanh nghìn dặm). Vì vậy, từ lâu con người đã dùng ngựa để chuyển thư nhanh, tin cấp báo.

Ngựa xuất hiện nhiều trong nghệ thuật

Trong nghệ thuật ở Việt Nam đã có nhiều tác phẩm có sự xuất hiện của con ngựa như tượng Quang Trung trên lưng ngựa ở Quy Nhơn; ngựa có cánh trên đồ gốm cổ Việt nam; trong các bức tranh của các họa sĩ như Nguyễn Tư Nghiêm, Đỗ Đức; trong thi ca (“Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã” của Trần Nhân Tông, “Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in” của Nguyễn Du); trong ca dao, tục ngữ, chuyện kể dân gian (An Dương Vương đèo Mỵ Châu trên lưng ngựa, Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt tiêu diệt giặc Ân).

Tính cách của người tuổi Ngọ (tuổi con Ngựa)

Ta có thể dựa vào tuổi ứng với con giáp nào để đoán được một phần tính cách của một người. 

• Tuổi Ngọ thường năng động, nhiệt tình, sẵn sàng giúp đỡ mọi người và không bao giờ chịu đứng yên một chỗ.
• Tuổi ngọ là những người có tính cách hướng ngoại, thích giao tiếp, kết bạn với nhiều người.
• Tuổi Ngọ cả thèm chóng chán, luôn bị thu hút bởi những thứ mới lạ bởi vậy cuộc sống của họ luôn thay đổi. Điều này làm tuổi Ngọ đôi khi bỏ lỡ những cơ hội, vận may. 
• Người tuổi Ngọ thường không giỏi kiềm chế hay che giấu cảm xúc của mình, hay nóng nảy, thiếu kiên nhẫn và hiếm khi chịu lắng nghe. 
• Tuổi Ngọ thích đi du lịch, khám phá, trải nghiệm những điều mới mẻ, thích hưởng thụ cuộc sống tự do.

Tuổi Ngọ (tuổi con ngựa) trong can chi

Theo can chi, một ngày được chia thành 12 giờ, giờ Ngọ (ngựa) là từ 11-13 giờ vì ngựa có dương tính cao, lúc này các loài vật đều nằm nghỉ, chỉ có ngựa còn đứng. Ngoài ra, mỗi tháng âm lịch sẽ ứng với 12 con giáp, Ngọ sẽ là tháng 5. Nếu tính năm theo thiên can địa chi, ta sẽ có 10 can tương ứng với các số cuối cùng của năm dương lịch từ 0 đến 9: canh, tân, nhâm, quý, giáp, ất, bính, đinh, mậu, kỷ; và 12 địa chi là 12 con giáp theo thứ tự từ Tý đến Hợi. 

Dựa theo can chi, ta có thể tính từ năm đầu tiên SCN, cứ 60 năm từ năm 01 đến năm 60 sẽ là một vòng từ Tân Sửu đến Canh Tý. Năm thứ 61 sẽ lại quay lại đếm tiếp tục từ Tân Sửu. Đặc biệt, mặc dù các năm 99, 199, 299,..., 999, 1099, 1199,... là năm Kỷ Mão nhưng sang các năm 100, 200, 300,…, 1000, 1100, 1200,... sẽ đếm lại từ đầu từ Canh Tý. 

Tuy nhiên, từ năm 1999 (Kỷ Mão) sang năm 2000 sẽ đếm tiếp tục là Canh Thìn chứ không quay lại tính bắt đầu từ Canh Tý. Sau đó, cứ 100 năm tiếp theo (2100, 2200,...2900) sẽ lại quay lại tính bắt đầu từ Canh Thìn. Ví dụ: Theo cách tính đó, năm Ngọ sẽ ứng với các năm sau:

• Bính Ngọ ứng với các năm 1906, 1966, 2026,...
• Mậu Ngọ ứng với các năm 1918, 1988, 2038,...
• Canh Ngọ ứng với các năm 1930, 1990, 2050,...
• Nhâm Ngọ ứng với các năm 1942, 2002, 2062,...
• Giáp Ngọ ứng với các năm 1954, 2014, 2074,...

Lời kết

Như vậy, qua bài viết này, các bạn đã biết thêm về nhiều truyền thuyết tuổi Ngọ đầy thú vị. Trong văn hóa Việt Nam, 12 con giáp còn được sử dụng vào việc tính tuổi, xem ngày tháng tốt để làm những việc quan trọng như cưới hỏi, xây nhà, khai trương,... Chính vì vậy, có thể xem 12 con giáp như là một “văn hóa phi vật thể” cần được gìn giữ và lưu truyền.