Lý do phải bỏ ra 250 USD cho một thùng dầu khi giá niêm yết chỉ là 110 USD?

Theo Nhịp sống kinh tế, nếu bạn đang là chủ sở hữu một nhà máy lọc dầu, dầu thô hiện đang được giao dịch ở mức xấp xỉ 110 USD/thùng - đắt nhưng vẫn ở mức "có thể chấp nhận" được. Nếu bạn không phải là một ông trùm dầu mỏ thì đây là tin xấu dành cho bạn: giá dầu mà bạn đang giao dịch đang ở đâu đó trong khoảng 150 đến 275 USD/thùng.

Thị trường dầu mỏ hiện đang mang tới cho người ta một cảm giác ổn định, khiến người ta quên đi mất cụm từ "lạm phát năng lượng". Nhiều nền kinh tế hiện đang phải chịu một cú sốc giá rất mạnh bởi giá nhiên liệu đang tăng mạnh hơn nhiều so với giá dầu thô.

Để có thể hiểu thêm vì sao, chúng ta hãy xem xét những lĩnh vực quan trọng của thị trường dầu mỏ: nghành công nghiệp lọc dầu.

Phố Wall giám sát vô cùng chặt chẽ giá dầu thô, đặc biệt là loại dầu có tên là West Texas Intermediate (WTI). Đây được biết cũng là loại dầu tiêu chuẩn được theo dõi bởi mọi người: từ những nhà đầu tư trái phiếu cho tới những chủ ngân hàng trung ương.

Nhưng chỉ các nhà máy lọc dầu mới mua dầu thô - và do đó họ nghiễm nhiên phải chịu giá của nó. Phần còn lại trên thị trường - nền kinh tế thực - mua những sản phẩm dầu mỏ đã qua tinh chế như xăng, dầu diesel và nhiên liệu máy bay có thể sử dụng để chạy ô tô, xe tải và máy bay. Đây là lý do vì sao giá dầu sau khi lọc mới quan trọng đối với người tiêu dùng.

Như thường lệ, giá dầu thô và giá sản phẩm tinh chế tăng và giảm gần như song song với nhau. Như tại Mỹ, giá dầu WTI có thể đại diện cho toàn bộ thị trường xăng dầu. Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Jerome Powell nhìn vào giá dầu WTI, ông ta có thể thấy được một bức tranh tổng quát về thị trường năng lượng hiện nay.

Nhưng chúng ta hiện đang không ở trong giai đoạn bình thường đó, ngay bây giờ, mối quan hệ truyền thống giữa những sản phẩm thô và tinh chế đang dần bị phá vỡ. Dầu WTI được neo ở khoảng giá 100 - 110 USD/thùng. Đúng ra thì giá xăng, dầu diesel và nhiên liệu máy bay không nên tăng quá mạnh.

Trên thực tế, chúng ta đang bị mua đắt hơn rất nhiều, giá nhiên liệu máy bay tại cảng New York đang được bán với giá thành tương đương 275 USD/thùng, dầu diesel ở mức khoảng 175 USD/thùng còn xăng thì ở mức khoảng 155 USD/thùng. Đây là giá bán buôn, trước khi bạn thêm thuế và biên lợi nhuận bán lẻ vào đó.

Nếu vậy thì điều gì đã thay đổi? Tỷ suất lợi nhuận tinh chế bùng nổ. Điều này có nghĩa là lạm phát năng lượng hiện nay đang vô cùng cao.

Những nhà máy lọc dầu là những cố máy phức tạp, có khả năng chế biến được nhiều dòng dầu thô thành hàng chục những sản phẩm dầu mỏ khác nhau. Để đơn giản hơn, nghành công nghiệp này đo lường tỷ suất lợi nhuận lọc dầu bằng cách sử dụng 1 phép tính sơ bộ được gọi là "chênh lệch 3-2-1", cứ 2 thùng dầu thô WTI mà nhà máy lọc dầu xử lý, họ tạo ra 2 thùng xăng và 1 thùng nhiên liệu chưng cất như dầu diesel và nhiên liệu phản lực.

Từ năm 1985 tới năm 2021, mức độ lợi nhuận thường đạt trung bình khoảng 10,50 USD/thùng. Trong giai đoạn từ năm 2004 tới năm 2008, giai đoạn được xem là hoàng kim của quá trình tinh chế dầu, mức lợi nhuận chưa bao giờ vượt quá 30 USD/thùng còn thông thường, nó hiếm khi vượt qua mức 20 USD. Mặc dù vậy, vào tuần trước, mức lợi nhuận này đã tăng lên cao kỷ lục gần 55 USD.

Có tới bốn lý do đằng sau sự bùng nổ về tỷ suất lợi nhuận lọc dầu. Thứ nhất, nhu cầu - đặc biệt là đối với dầu diesel - đã phục hồi mạnh mẽ, làm cạn kiệt đi tồn kho trên toàn cầu. Ở một số thị trường, như bờ Đông Hoa Kỳ, dự trữ dầu diesel đã giảm xuống mức vô cùng thấp trong 30 năm nay.

Thứ 2, Mỹ và các đồng minh đã khai thác nguồn dự trữ dầu mỏ chiến lược để có thể hạn chế đà tăng chóng mặt của giá dầu. Thị trường có thêm dầu thô, giá dầu giảm xuống nhưng không giải quyết được tình trạng khan hàng với sản phẩm tinh chế. Chỉ 1 phần nhỏ trong lượng dự trữ dầu phát hành ở dạng sản phẩm tinh chế và chỉ có ở châu Âu.

Thứ 3 có lẽ là quan trọng nhất, công suất lọc dầu đã giảm. Các nhà máy hiện đang gặp khó khăn trong việc chế biến đủ dầu thô để có thể đáp ứng nhu cầu về nhiên liệu. Nhà phân tích dầu mỏ của Morgan Stanley - Martjin Rats, ước tính ngoài Trung Quốc và Trung Đông, công suất chưng cất dầu giảm 1,9 triệu thùng/ngày từ cuối năm 2019 cho tới nay - mức giảm lớn nhất ghi nhận trong 30 năm qua.

Châu Âu không chỉ cần tìm thêm dầu thô để có thể sản xuất ra dầu diesel và các loại nhiên liệu khác mà họ không mua từ Nga, họ cũng cần năng lực lọc dầu để có thể làm được điều đó. Đây là một đòn kép giáng lên châu Âu. Nhiều nhà giao dịch đã ước tính rằng Nga đã ngừng hoạt động lọc dầu với công suất từ 1,3 đến 1,5 triệu thùng/ngày do những động thái từ lệnh trừng phạt.

Vậy thì ai sẽ được lợi khi lạm phát năng lượng gia tăng? Những công ty lọc dầu thuần tuý đang âm thầm tận hưởng lợi nhuận cao chóng mặt trong khi OPEC và nhiều công ty khai thác dầu mỏ lớn khác hiện đang phải chịu chỉ trích nặng nề. Biên lợi nhuận cao ngất ngưởng đã giải thích được lý do tại sao giá cổ phiếu của các tập đoàn lọc dầu như Marathon petroelum và Valero Energy đang tăng lên mức cao nhất mọi thời đại.

Những nhà máy lọc dầu tạo ra siêu lợi nhuận càng lâu thì cú sốc năng lượng càng đánh mạnh xuống nền kinh tế, có lẽ giải pháp duy nhất hiện nay là giảm bớt nhu cầu, với tình hình hiện tại, nhu cầu sẽ thật sự chỉ có thể giảm bớt khi xảy ra một cuộc suy thoái kinh tế.