Cổ nhân dạy “Được không vui, mất không buồn, thành không kiêu, bại không nản”: Con người càng xuất sắc sẽ càng khiêm tốn

Trang Tử từng nói rằng: “Sát hô doanh hư, cố đăng nhi bất hỉ, thất nhi bất ưu, tri phân chi vô thường dã”, câu này có nghĩa là: “Vạn vật trên đời bất kỳ thứ gì cũng có lên có xuống, được và mất luôn song hành với nhau. Cuộc đời con người cũng thế, khi chúng ta cho rằng mình có được điều gì cũng có thể là lúc chúng mất đi; khi chúng ta đang hối tiếc về những gì đã mất cũng là lúc đang nhận về một thứ gì đó khác.

Đời người sống được mấy chục năm, cuộc sống vốn là một loại tâm tình. Giàu nghèo hay được mất, thành hay bại cũng chỉ là mây khói, thổi là bay mất. Cuộc đời con người là một quá trình không ngừng thu hoạch cũng như từ bỏ. Chỉ khi “Được không vui, mất không buồn, thành công kiêu, bại không nản” mới giữ được sự điềm tĩnh, mới có thể nhìn thấu được cuộc đời. 

Thời Bắc Tống có danh thần Phạm Trọng Yêm từ nhỏ đã khắc khổ đọc sách, đọc qua muôn vàn tác phẩm kinh điển của Nhi gia như: Kinh Thi, Thượng Thư, Lễ Ký, Xuân Thu… và tiếp tục được ảnh hưởng bởi tư tưởng Phật gia. Suốt mấy chục năm làm quan, ông luôn sống cần kiệm và giản dị, khi làm Tể Tướng vẫn không xây nhà cao cửa rộng. Ông cũng không mua hay để lại đất đai cho con cháu mà dùng của cải tiết kiệm được để mở trường học, lập nghĩa điền và chu cấp cho người nghèo. Nhiều lần ông bị giáng chức vì đứng lên đấu tranh cho chính nghĩa, thế nhưng ông không hề đau buồn. Phạm Trọng Yêm từng 3 lần làm quan ở kinh thành nhưng cũng 3 lần bị giáng chức và bị điều khỏi kinh thành. 

Đến năm Thiên Thánh thứ 7, Phạm Trọng Yêm vừa vào kinh nhậm chức Mật các Hiệu lý đã bị giáng chức điều ra khỏi kinh thành vì dám dâng sớ phản đối hoàng thái hậu phô lương lãng phí. Năm Minh Đạo thứ 2, ông nhậm chức Hữu tư gián nhưng cũng bị hoàng đế giáng chức điều đến Mục Châu vì kiên trì đòi lại sự công bằng cho người khác. Năm Cảnh Hựu thứ 2, Phạm Trọng Yêm tiếp tục được thăng quan làm Lễ bộ Viên ngoại lang. Khi đó, Lã Di Giản làm tể tướng nhưng do Phạm Trọng Yêm trực ngôn can gián, Lã Di Giản đã dâng tấu lên hoàng thượng bổ nhiệm Phạm Trọng Yêm làm Tri phủ Phủ Khai Phong và chuyển lời đến Phạm Trọng Yêm “không được làm quan can gián, không được nghị luận quốc sự”.

Nếu là một người bình thường, khi đối diện với những điều trên chắc chắn sẽ không chịu nổi, suy nghĩ mông lung, nảy sinh những điều không đúng đắn. Tuy nhiên, Phạm Trong Yêm lại không hề bị động tâm. Ông từng viết trong tác phẩm “Nhạc Dương lâu ký” rằng: “Bất dĩ vật hỉ, bất dĩ kỷ bi”, câu này có nghĩa là: “Không vui buồn vì được mất cá nhân”. 

Con người sống trên đời vốn chỉ là một loại cảm xúc, dù có là gì đi chăng nữa cũng chỉ là mây khói, thổi là tan. Cuộc đời là một quá trình không ngừng gặt hái và thất bại, được vẫn thản nhiên và mất vẫn điềm nhiên, thành không kiêu bại không nản. Bên cạnh đó, không vọng tưởng vinh quang của người khác, cũng không ngưỡng mộ sự hào nhoáng của kẻ khác. Sống cần thật với chính mình, tự tin thể hiện bản sắc cá nhân và nghe theo cảm xúc. Tâm an ổn, mỗi ngày sẽ trôi qua vui vẻ, cuộc sống dễ thở, thoải mái. 

Khiêm tốn chính là cảnh giới của hàm dưỡng nội tâm

Trong Dịch Thư có lời răn dạy vô cùng ý nghĩa rằng: “Đạo lý của trời, bất luận thế nào, mọi sự kiêu ngạo tự mãn cũng sẽ khiến cho người đó phải chịu thiệt thòi; người khiêm tốn sẽ nhận nhiều lợi ích, khiêm nhường và kiêu ngạo cũng là ranh giới giữa phúc và họa”.

Bên cạnh đó, Lão Tử cũng nói rằng: “Người không tự cho mình là đúng, trí óc mới có thể sáng suốt; người không khoe khoang, công trạng của họ mới có thể được khẳng định; người không kiêu ngạo, sự nghiệp mới có thể phát triển”. Từ xưa đến nay, phàm là người làm được việc lớn sẽ đều có đức khiêm tốn. 

Từ Đạt sống tại Hào Châu thời nhà Minh, từ thuở nhỏ đã kiên cường bất khuất và dũng mãnh hơn người. Sau này, ông trở thành công thần dựng nước của triều Minh và được phong tước là Quốc Công và làm quan đến tận Thừa Tướng. Từ Đạt quanh năm chinh chiến khắp nơi và dẹp yên bờ cõi, mỗi năm đều ra trận từ mùa xuân cho đến tận cuối đông mới quay trở về.  
Khi trở về, Từ Đạt dâng trả tướng ấn, hoàng đế Chu Nguyên Chương lúc đó liền ban cho ông thời gian để nghỉ ngơi và làm yến tiệc khoản đãi, xem ông như một người anh em từ thuở hàn vi. Từ Đạt vừa được vua tin yêu vừa có công lao thành tích to lớn nhưng lại không hề buông thả hay kiêu ngạo, thậm chí còn ngày càng khiêm tốn. Đức hạnh tu dưỡng của ông quả là điều đáng khâm phục.

Có lần, hoàng đế từng ôn tồn bảo với ông rằng: “Từ huynh công lao rất lớn, nhưng lại chưa được an cư ổn định. Có thể ban thưởng Cựu Để cho ông ấy”. Ý của nhà vua dó là có thể ban thưởng những dinh thự thời còn làm Ngô Vương cho Từ Đạt tuy nhiên ông lại nhất quyết từ chối. Thấy ông khiêm tốn như thế, hoàng đế vô cùng vui mừng nên đã cho người xây dựng ngay trước Cựu Để một dinh thự tặng ông, bên trong miếu thờ dinh thự ghi rõ 2 chữ “Công lớn”.

Trong việc cầm quân, Từ Đạt rất nghiêm minh, suy xét tinh tế. Ông không ngại đồng cam cộng khổ với tướng sĩ, được mọi người kính phục. Nhờ đó, trong chiến trận ông có được lòng quân và dễ dàng chiến thắng. Ông cũng không bao giờ giết oan những người vô tội, không tham lam cũng không bạo ngược, thậm chí còn nghiêm khắc cấm không cho binh lính xâm phạm hay bạo lực các tù binh. Đồng thời, ông cũng nghiêm cấm các đội quân quấy rối hay khiến dân chúng tổn thương. Do đó, người dân cũng rất yêu mến và kính trọng ông.

Đến khi trở lại triều đình, ông cũng không hề kể lể công lao, không phô trương thanh thế. Mỗi lần có việc đi ra ngoài, ông đều tự mình đánh xe, khi ở nhà cũng hết sức bình thường giản dị và dễ gần. Từ Đạt trọng đãi các Nho sinh, đối xử với họ rất vui vẻ, hòa thuận. Ông từng được hoàng đế ca ngợi rằng: “Vâng mệnh xuất chinh ra trận, thành công khải hoàn mà không hề kiêu ngạo phô trương, không đam mê nữ sắc, không tham tiền của, thanh liêm chính trực, trong sáng tuyệt vời như nhật nguyệt, chỉ có Đại tướng quân mà thôi”.

Có thể thấy, Từ Đạt không kiêu căng tự mãn mà sống khiêm tốn, cung kính như thế quả là đáng quý. Vì thế, từ trên xuống dưới, từ hoàng đế cho đến muôn dân trăm họ đều kính phục ông. Khi ông qua đời, hoàng đế còn dừng thiết diều, đích thân đến tang lễ, thậm chí còn đau buồn mãi không thôi. Ông được hoàng đế truy phong là Trung Sơn Vương và đích thân viết văn bia cho mộ của ông. Ngoài ra, hoàng đế còn sai người phụ lễ tại Thái miếu, sai người vẽ chân dung của ông tại miếu Công thần, ban tặng tước Vương cho gia đình ông.

Sống trên đời, người khiêm tốn là người có đại trí huệ, có thể vững vàng không vì danh lợi mà đánh mất bản thân. Điều đáng nói, khiêm tốn là trạng thái của người tu tâm dưỡng tính và là một cảnh giới vô cùng cao thượng.  

Cuộc sống này vốn không hề đau khổ, điều khiến con người ta cảm thấy đau khổ nhất chính là do dục vọng quá nhiều. Thân thể vốn không hề mệt mỏi, điều khiến con người ta mệt mỏi là vì quá nhiều gánh nặng. Đời người không nên tự mình chuốc phiền não, hãy chân thành đối đãi với mọi người, mỉm cười đối diện với cuộc sống hàng ngày, làm những việc cần làm, đó mới là trí huệ.